Nίκος Mάργαρης
ΟΙΚΟ-ΛΟΓΙΚΑ«_Λίγοι απολαμβάνουν την εξαίσια φύση της χώρας μας. H οποία, σε πείσμα των
νεοελλήνων ταβερνόβιων, παραμένει ένας από τους τελευταίους βοτανικούς
παράδεισους της Ευρώπης_»
ΜΥΘΟ - ΛΟΓΙΚΑ;
ΛΙΓΟΙ απολαμβάνουν την εξαίσια φύση της χώρας μας. H οποία, σε πείσμα των
νεοελλήνων ταβερνόβιων, παραμένει ένας από τους τελευταίους βοτανικούς
παράδεισους της Ευρώπης. Ας μου επιτραπεί, λοιπόν, στο τεύχος του Μαΐου να
κάνω μια αναφορά στα κυρίαρχα φυτά της ελληνικής χλωρίδας και τη σχέση τους
με την ελληνική μυθολογία. H δάφνη, αγαπητοί μου, δεν είναι μόνο για τις
φακές μια και σημαίνει και πολλά άλλα τα περισσότερα των οποίων συγκέντρωσα
από το ανεπανάληπτο βιβλίο του Μπάουμαν για τη σχέση των φυτών της χώρας
μας με την τέχνη, τη μυθολογία και την ιστορία.
Βελανιδιά: Υπάρχουν αρκετά είδη βελανιδιάς στη χώρα μας που είναι γνωστή
και ως δρυς. Ήταν αφιερωμένη στο Δία τόσο επειδή «τραβούσε» τους κεραυνούς
όσο και γιατί είναι μεγαλοπρεπέστατο δένδρο. Τα δάση της δρυός, οι δρυμοί,
ήταν ιερά αφερωμένα στο Δία και εκεί υπήρχε η δυνατότητα χρησμοδότησης. Στο
δρυμό της Δωδώνης καλούσαν το Δία κάτω από ένα δένδρο. Όταν τα φύλλα
άρχιζαν να «μουρμουρίζουν» και τα πουλιά να κελαηδούν ήταν η απόδειξη ότι ο
θεός απαντούσε θετικά στην πρόσκληση των πιστών. Στους δρυμούς ζούσαν οι
δρυάδες νύμφες, η καθεμιά των οποίων προστάτευε και ένα δένδρο. Επειδή η
ξύλευση της βελανιδιάς σήμαινε και θανάτωση της νύμφης, υπήρχε απαγόρευση
με ειδικούς νόμους.
Δάφνη: Μια από τις ωραιότερες νύμφες της ελληνικής μυθολογίας. Κόρη της Γης
και του Θεού - ποταμού Λάδωνα ήταν ιδιαίτερα επιθυμητή. Την είχε αγαπήσει
με πάθος ο Απόλλωνας και την καταδίωκε συνεχώς. Μια φορά κατάφερε να την
πλησιάσει και ήταν έτοιμος να την αγκαλιάσει.
Ακουσε την ικεσία της η μητέρα της, Γη, και άνοιξε τους κόλπους της μέσα
στους οποίους την εξαφάνισε. Εκεί φύτρωσε η Δάφνη από την οποία ο
Απόλλωνας, για να παρηγορηθεί, έκοψε ένα κλαδί, με το οποίο διακόσμησε το
κεφάλι του. Γι? αυτό την αποκαλούσαν και Δαφναίο ή Δαφνηφόρο και τα κλαδιά
της Δάφνης ήταν βασικό σύμβολο των εορτών προς τιμήν του που ονομαζόντουσαν
δαφνοφορίες. H Δάφνη, ως σύμβολο του Απόλλωνα -που ήταν και προστάτης των
καλών τεχνών- χρησιμοποιήθηκε και για το στεφάνωμα των νικητών σε
καλλιτεχνικούς και αργότερα σε αθλητικούς αγώνες.
Ελιά: H ελιά είναι από τα βασικότερα φυτά της δενδροκομίας σ? όλες τις
μεσογειακές χώρες και συνδέεται ιδιαίτερα με την Αθηνά και την Αθήνα. Οι
θεοί αποφάσισαν ότι για την κυριαρχία της Αττικής -μεταξύ Αθηνάς και
Ποσειδώνα- οι κάτοικοι θα έπρεπε να επιλέξουν το θεό, ο οποίος θα τους
προσέφερε το πολυτιμότερο δώρο. H Αθηνά, η οποία δώρησε την Ελιά,
επικράτησε του Ποσειδώνα, ο οποίος τους προσέφερε μία πηγή που είχε αλμυρό
νερό.
Κατά την εποχή του Περικλή στην Αθήνα η καλλιέργεια της ελιάς ήταν
ιδιαίτερα σημαντική για τον πλούτο της πόλης και για το λόγο αυτό η
διακίνηση και η εξαγωγή του ελαιολάδου ήταν μονοπώλιο του κράτους. Οι
Αθηναίοι απέδιδαν ιδιαίτερη σημασία στον πλουτοπαραγωγικό αυτό πόρο -με τον
οποίο πλήρωναν τις εισαγωγές σιτηρών- και υπήρχε ειδικό νομοθέτημα του
Σόλωνα, το οποίο περιέγραφε ακόμη και τις αποστάσεις φύτευσης με στόχο την
άριστη σοδειά. Είναι σύμβολο νίκης και ειρήνης.
Κυπαρίσσι: O Κυπάρισσος από την Κέα, από λάθος του, σκότωσε μια μέρα ένα
ιερό ελάφι. Από τη θλίψη του παρακάλεσε τον Απόλλωνα να διατηρήσει τη μνήμη
της λύπης του αθάνατη. O Απόλλωνας τον άκουσε και τον μετέτρεψε σε
κυπαρίσσι. Το δένδρο αφιερώθηκε στον Πλούτωνα, το θεό των νεκρών, και είναι
έμβλημα πένθους. Από την αρχαιότητα το κυπαρίσσι χρησιμοποιήθηκε στα
κοιμητήρια. H Κρήτη, στο παρελθόν, ήταν γεμάτη από δάση κυπαρισσιών και το
ιερό δάσος της θεάς Ρέας (κόρης της Γαίας και του Ουρανού, μητέρας του Δία)
ήταν από κυπαρίσσια.
Λυγαριά: H Ήρα που ήταν προστάτιδα του γάμου γεννήθηκε κάτω από λυγαριά.
Σύμφωνα με τον Παυσανία μια λυγαριά στόλιζε το Ναό της στη Σάμο.
H λυγαριά έχει και το όνομα «αγνή» και στις θεσμοφορίες οι γυναίκες για να
διατηρήσουν την αγνότητά τους χρησιμοποιούσαν για κρεββάτι τα κλαδιά της.
Απειρες είναι οι μυθολογικές πληροφορίες για τη λυγαριά. Στη Σπάρτη ο
Ασκληπιός είχε τ? όνομα «αγνήτας» επειδή το ξόανό του ήταν από ξύλο
λυγαριάς. O Προμηθέας, όταν ελευθερώθηκε από τα δεσμά του, με τη βοήθεια
του Κένταυρου Χείρωνα, τοποθέτησε στο κεφάλι του ένα κλαδί λυγαριάς για να
του θυμίζει τα δεσμά του. Στα δάση της Ίδης ο Αχιλλέας έδεσε με κλαδιά
λυγαριάς τους γυιούς του Πριάπου και ο Οδυσσέας χρησιμοποίησε τις ίδιες
βέργες, για να δέσει κάτω από τα πρόβατα του Πολύφημου τους συντρόφους του,
προκειμένου να τους ελευθερώσει από τα δεσμά του Κύκλωπα.
Μυρτιά: Όταν η Αφροδίτη της Πάφου αναδύθηκε από τη θάλασσα, κρύφτηκε πίσω
από μυρτιά. Τόσο ο γάμος, όσο και η μυρτιά την έχουν ως προστάτιδα και οι
νύφες φορούσαν, μέχρι και πρόσφατα, στεφάνια από μυρτιά. H μυρτιά, ένα από
τα φυτά που χρησιμοποιούνταν ευρύτατα γύρω από τους Ναούς της Αφροδίτης,
ήταν και το σύμβολο της παρθενίας. H χρήση των στεφανιών ήταν ιδιαίτερα
διαδεδομένη στους αρχαίους Έλληνες [ακόμη και για την προστασία από τη
μέθη(!) καθώς και στις θυσίες], ιδιαίτερα στην Αττική.
Στην Αγορά των Αθηνών υπήρχε ειδική περιοχή -«αι Μυρρίναι»- όπου έπλεκαν
και πουλούσαν αποκλειστικά στεφάνια μυρτιάς. Οι χρυσοχόοι της αρχαιότητας
είχαν ιδιαίτερη προτίμηση στις απομιμήσεις της μυρτιάς. Ένα ωραιότατο
δείγμα χρυσού στεφανιού μυρτιάς βρέθηκε το 1977 στον προθάλαμο του
βασιλικού τάφου της Βεργίνας.
Αν κάποιος κυττάξει στο φως το φύλλο της μυρτιάς φαίνεται σαν να είναι
τρυπημένο με βελόνα. Σύμφωνα με το μύθο, τις τρύπες άνοιξε στο φύλλο η
Φαίδρα, σύζυγος του Θησέα, η οποία απελπίστηκε όταν ο πρόγονός της
Ιππόλυτος αρνήθηκε τον έρωτά της. Τρύπησε λοιπόν με βελόνα τα φύλλα της
πριν κρεμαστεί στα κλαδιά της!
Ροδιά: Ήταν αφιερωμένη κυρίως στην Ήρα, επειδή ο καρπός με τις άπειρες
κόκκινες ρόγες ήταν σύμβολο γονιμότητας και ευκαρπίας. O Παυσανίας
αναφέρει, ότι στο ναό της Ήρας στο Αργος, υπήρχε χρυσελεφάντινο άγαλμα της
θεάς που κρατούσε ένα ρόδι. Με αντίστοιχο συμβολισμό -που σχετίζεται με τη
γονιμότητα- έχει συνδεθεί και ο μύθος της απαγωγής της Περσεφόνης, η οποία
δοκίμασε το ρόδι που της έδωσε ο Αδης. H ροδιά ήταν αφιερωμένη και στις
Αφροδίτη και Αθηνά.
Συκιά: Δύο είναι οι μυθολογικές ερμηνείες για την εμφάνιση της συκιάς. Κατά
την πρώτη, σ? αυτή μεταμορφώθηκε ο Τιτάνας Συκέας από τη μητέρα του Γη,
προκειμένου να σωθεί από την καταδίωξη του Δία.
Κατά την δεύτερη, η θεά της γεωργίας Δήμητρα όταν πληροφορήθηκε την
εξαφάνιση της κόρης της Περσεφόνης, που την απήγαγε -μετά από συμφωνία με
το Δία- ο Πλούτωνας εγκατέλειψε τον Όλυμπο. Έψαχνε μεταμορφωμένη σε γριά
και βαθύτατα εξοργισμένη όπως ήταν, εμπόδιζε τη γη να παράγει καρπούς. Στην
Ελευσίνα φιλοξενήθηκε από το βασιλιά της Φύταλο. Σε αντάλλαγμα της
φιλοξενίας του, επέτρεψε τη βλάστηση της συκιάς και δίδαξε την καλλιέργειά
της.
Έτσι προέκυψε η γνώμη των Αθηναίων ότι η συκιά προέρχεται από την Αττική.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η απόφαση του Ξέρξη για την κατάκτηση της Αττικής
πάρθηκε όταν όταν δοκίμασε για πρώτη φορά ξερά σύκα από την Αθήνα.
Φαίνεται, ότι οι Αθηναίοι υπεραγαπούσαν τα σύκα τα οποία πιθανότατα,
συνιστούσαν το δείπνο τους. Για το λόγο αυτό και η εξαγωγή τους ήταν,
απαγορευμένη. Υπήρχαν, μάλιστα, ειδικές αμοιβές σε όσους κατήγγειλαν κλοπές
και εξαγωγές σύκων, οι οποίοι είχαν το όνομα συκοφάντες. Βεβαίως, αργότερα
-επειδή υπήρξαν πολλές ψευδείς καταγγελίες- ο όρος άλλαξε και πήρε τη
σημερινή του σημασία._Ν.Μ.